Οι τερμίτες είναι κοινωνικά έντομα

Η κοινωνική δομή είναι η συνύφανση των αλληλεπιδράσεων και οργανωμένων σχέσεων με έναν επαναλαμβανόμενο και σταθερό τρόπο, ενώ αποτυπώνεται στα δίκτυα των κοινωνικών θέσεων και στην κατανομή των μελών σε αυτά. Η κοινωνική δομή εξασφαλίζει μια ιδιότητα οργάνωσης που επιτρέπει και προάγει την επιτυχία των στόχων που ορίζονται διαρκώς και προϋποθέτουν ομόνοια. Συνεπώς, οι κοινωνικές δομές θέτουν όρια στην συμπεριφορά των μονάδων και ωθούν τις πράξεις τους προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Όποιος νέος στόχος δημιουργείται σκοπεύει στο καλό του συνόλου σε όποιο επίπεδο και περιλαμβάνει ενέργειες και αποφάσεις που απαιτούν συσπείρωση και κόπο. Εργάτες υπόγειων τερμιτών με τμήμα χωμάτινων αγωγών τους.

Τα έντομα του τερμίτη λειτουργώντας σαν μονάδες ανεξάρτητα από τις δεξιότητες που έχουν δεν είναι δυνατό να εμφανίσουν ένα αρμονικό και δομημένο αποτέλεσμα, όπως το κτίσιμο των φωλιών στους τερμίτες ή την εύρεση της συντομότερης διαδρομής μεταξύ δύο σημείων στα μυρμήγκια. Όπως σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες των οργανισμών στη Γη, έτσι και στους τερμίτες υπάρχει η ανάγκη ύπαρξης μίας κεντρικής διοίκησης ως εργαλείο λήψης αποφάσεων, ορισμού στόχων και διαμοιρασμού ρόλων.

Τα κοινωνικά έντομα επιτελούν τις εργασίες που τους ανατίθενται με ευελιξία και προσαρμοστικότητα (flexibility), αφού μπορούν να προσαρμόζονται στις όποιες συνθήκες ή αλλαγές του περιβάλλοντος. Εργάζονται επιπλέον με στιβαρότητα (robustness) όταν αυτό είναι απαραίτητο, αφού μπορούν να ολοκληρώσουν οποιαδήποτε συλλογική εργασία ακόμα και αν κάποια άτομα αποτύχουν. Χαρακτηριστικά στους τερμίτες παρουσιάζεται κανιβαλισμός όταν τα γηραιότερα έντομα ή αυτά που δεν είναι πλέον υγιή τρώγονται από τα μικρότερα.

Το μυστικό της «επιτυχημένης» διεκπεραίωσης συλλογικών εργασιών και μάλιστα με το βέλτιστο τρόπο για το σύνολο βρίσκεται στην αυτό-οργάνωση (self- organization = SO). Το κάθε άτομο-έντομο ως ένας απλός «πράκτορας» (agent) ή ως γρανάζι μίας σύνθετης μηχανής μπορεί να διεκπεραιώσει απλές λειτουργίες που στο σύνολο τους είναι σύνθετες, δύσκολα κατανοητές και εντυπωσιακές.

Ως παράδειγμα στα SO μοντέλα αυτό που έχει σημασία είναι η μετακίνηση του εργάτη-τερμίτη μεταξύ δύο σημείων και όχι πως αυτό πραγματοποιήθηκε, ποια αισθητήρια μέσα χρησιμοποίησε για τον εντοπισμό της θέσης της και του στόχου, πόσο περιορισμένη ικανότητα μνήμης διαθέτει, κ.λπ. Ομοίως, μπορούν να ακολουθήσουν ένα ίχνος φερομόνης και να το ενισχύσουν αν αυτό αποφασίσουν χωρίς να ενδιαφέρει στα εν λόγο μοντέλα πως ανιχνεύεται το ίχνος, πως λαμβάνεται η απόφαση από το έντομο να το ακολουθήσει ή όχι και με ποιον τρόπο ενισχύει το ήδη υπάρχον ίχνος φερομόνης.

Τα SO μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί με βάση την παραπάνω θεώρηση δείχνουν ότι είναι δυνατόν να εμφανιστούν περίπλοκες και δυσνόητες συλλογικές συμπεριφορές σε μια αποικία κοινωνικών εντόμων. Αναλυτικότερα, η αυτό-οργάνωση είναι ένα σύνολο δυναμικών μηχανισμών με τους οποίους σχηματίζονται δομές σε ένα σύστημα ζωντανό, αποτελούμενο από συνεχόμενες λογικές ή όχι πάντα κατανοητές αλληλεπιδράσεις των συνιστωσών του.

Συνοψίζοντας, όταν αυτά τα θαυμαστά έντομα από πλευράς οργάνωσης και δομής της κοινωνίας τους είναι ακατόρθωτο να αντιμετωπιστούν με τοπική εφαρμογή, ενώ αντιμετωπίζονται ριζικά με την εξειδικευμένη απεντόμωση για τερμίτες. Ενώ στη φύση οι τερμίτες είναι ωφέλιμοι, στο αστικό περιβάλλον και μάλιστα οι τερμίτες στο σπίτι θεωρούνται παράσιτα αφού προκαλούν μεγάλες υλικές ζημιές. Η ριζική εξάλειψη των τερμιτών επιτυγχάνεται με τη συνεργία των τερμιτών και τη μεταφορά της δραστικής ουσίας από τα ίδια τα έντομα. Η εξάλειψη των τερμιτών ξύλου επιτυγχάνεται με την ειδική εφαρμογή της τροφάλλαξης ή Trap-Treat-Release (T.T.R.), που περιγράφεται σε άλλο κεφάλαιο αναλυτικά και πραγματοποιείται από πιστοποιημένες εταιρίες απολυμάνσεων (καταρτισμένα συνεργεία καταπολέμησης τερμιτών).